Άκης Πλέσσας: Οδοιπορικό ενός πολεμιστή - Οι Πατρινοί αγωνιστές στην Αλβανία

Κεντρική Φωτογραφία: Το 12^ο Σύνταγμα Πεζικού μετά την κατάληψη της Χειμάρας (αρχείο ΕΡΤ) 

17^η Δεκεμβρίου 1940. Το 12^ο Σύνταγμα Πατρών στή Χειμάρα 15,16,17/12/1940

Καλοκαίρι του 1940. Μήνες τώρα τά νέα στόν Διεθνή ορίζοντα και ιδιαιτέρως στήν Ευρώπη , φούντωναν ανησυχητικά. Οί ειδήσεις κάθε μέρα βάραιναν και το διεθνές κλίμα μάς έκοβε τήν ανάσα. Κάθε μέρα κάτι καινούργιο. Οί δύο συναίτεροι, Χίτλερ και Μουσολίνι, αλωνίζουν. Προχθές ο Ντούτσε στήν Αβυσινία , με πανηγυρισμούς τών ντόπιων Ιταλοφασιστών, μέ πορείες και παρελάσεις τών Πατρινών ομοϊδεατών προκλητικότατα με επικεφαλείς τούς τούς Ιταλοπατρινούς φασίστες αδελφούς Τοτώνη και με προκλητική δράση τού ντόπιου ΦΑΤΣΙΟ ΑΛ ΕΣΤΕΡΟ, μέ τίς σημαίες και το παιδομάνι τής Ιταλικής παροικίας τού Αγίου Διονυσίου πού ήταν αγκάθι μές τά μάτια μας και μέ τήν σοφή γραμμή τής Ελληνικής Κυβερνήσης για ψυχραιμία.

Τήν άλλη ημέρα Πολωνία. Οι Ναζί σάρωσαν τούς ήρωες Πολωνούς, πού είχαν μπρός τους τούς Ναζί και πίσω τήν απέραντη και τρομερή Ρωσία. Τήν άλλη ημέρα Τσεχοσλοβακία .Μετά τήν Αυστρία και συνέχεια ο μέγας Ντούτσε διατάζει απόβαση στήν Αλβανία για να τούς....βοηθήσει τούς ανθρώπους. Αυτό τό βράδυ τής Μεγάλης Πέμπτης του 1940, φύγαμε οί νέοι από τίς εκκλησίες για να πάμε στό μώλο που η ΚΑΛΥΔΩΝΑ φόρτωνε στρατό για το μέτωπο, για να ενισχυθούν τά σύνορα μας. Καί αίφνης στό Αιγαίο, τό 15 Αύγουστο τού 1940 , ένα ΜΠΑΜ. Η «Ελλη» μας στήν Τήνο. Μουδιάσαμε. «Ποιός μάς τήν έκανε» ? ΄Ολοι σίγουροι για το ποιός. Ποιός όμως τολμούσε να το ξεστομίσει τίς πρώτες ημέρες. Όμως σιγά – σιγά μάς έγινε σέ όλους συνείδηση. Οί ντόπιοι φραγκολεβαντίνοι Τοτώνηδες, Ρικάπιτοι κ.λ.π. καμάρωναν όλο πόμπα και κιάσο, τόσο  πού να μήν μένει καμία αμφιβολία ότι οι κερατάδες...μάς τήν έκαναν. Και τότε φούντωσε μέσα μας η αντίδραση, τόσο πού ο φασιστονομάρχης τών Πατρών Τοτώνης, λούφαξε και δέν παραφορούσε τήν φασιστική στολή του με τίς φούντες, ο γιός τού μπακάλη από τον Αι Διονύση, και δέν ξανάβγαζε τά Ιταλοφασιστάκια παρέλαση στήν Πάτρα. Καί οί ημέρες περνούσαν και η ατμόσφαιρά βάραινε, μά κι η αγανάκτησή μας φούντωνε και διερωτώμαστε...πού θα φτάσει.

                                         
                                                                           Άκης Πλέσσας

Όπου στά καλά καθούμενα , το πρωϊ τής 28^ης Οκτωβρίου , ξυπνήσαμε με τα Ιταλικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα πάνω απο τό κεφάλι μας και μέ τίς βόμβες να σκορπούν τόν όλεθρο στήν Πάτρα. Στήν Τριών Συμμάχων, στή Γούναρη, στόν Αι Διονύση. Πολλοί νεκροί και πάρα πολλοί τραυματίες. Από τούς πρώτους ο αξέχαστος Πατρινός Νιόνιος Τόφαλος, αδελφός του Ολυμπιονίκη και η αδελφή του Ιωάννα στήν οδό Ρήγα Φερραίου και Καρόλου, κοντά και ο πασίγνωστος και συμπαθέστατος ο Γιάννης ο Θεός. Κάθε μία ώρα και καινούργιο κύμα επιδρομής, απο «ηρωικά» !!! Ιταλικά αεροπλάνα πού βομβάρδιζαν αμάχους. Άρχισαν στίς 8 τό πρωϊ και πάλι στίς 9 και αργότερα στίς 10.30. Θύματα, θύματα, ζημιές τεράστιες , καταστροφή. Τα ραδιόφωνα ούρλιαζαν. Ο Ιταλός Πρέσβυς στήν Αθήνα έδωσε τελεσίγραφο στόν Πρωθυπουργό Μεταξά και αυτός πού ήξερε καλά τό λαό τής Ελλάδας, τού πέταξε κατάμουτρα τό ωραίο, το χρυσό μας «ΟΧΙ».

Κι οι νέοι μας , τά Πατρινόπουλα, χαιρετίσαμε τούς δικούς μας, τίς μανάδες μας και τρέξαμε στούς στρατώνες. Εκεί το  μελίσσι βούϊζε. Άνοιξαν οί αποθήκες και σύντομα – σύντομα, ένας-ένας, βρήσκαμε τίς μονάδες μας, ντυμένοι με καινούργιες στολές και καινούργια όπλα και εφοδιασμένοι μέ καθε τι χρειαζούμενο, φτιάχναμε τίς διμοιρίες και τούς λόχους μας και ετοιμαζόμαστε, χωρίς χρονοτριβή. Καί τήν άλλη ημέρα τό πρωϊ , συντεταγμένοι , κατεβήκαμε στήν παραλία και μέ τήν παληά μας ΚΑΛΥΔΩΝΑ, ξεκινήσαμε, λίγοι – λίγοι, όπως ετοιμαζόμαστε, για να προωθηθούμε στό μέτωπο και να προφθάσουμε να σταματήσουμε τούς φανφαρόνους του ΦΑΤΣΙΟ που χωρίς εμπόδιο και αντίσταση κατέβαιναν να.........καταλάβουν τήν Ελλάδα. Τόσο μυαλό ειχαν!!!!!!!!!!

Πρώτο – πρώτο πέρασε με τήν ΚΑΛΥΔΩΝΑ και πάτησε στήν απέναντι  από τήν Πάτρα μας Στερεά Ελλάδα, το δικό μας , το 3^ο Τάγμα τού 12^ου Συντάγματος Πεζικού τών Πατρών. Τό σύστημα επιστρατεύσεως άριστο. Κάπου στο Κρυονέρι, μάς περίμεναν λεωφορεία και ξεκινήσαμε αμέσως πρός Βορράν. Σε δύο ώρες φθάσαμε και περάσαμε τήν Αμφιλοχία και προχωρήσαμε πρός τήν Άρτα. Εμείς ο 9^ος Λόχος τού 3^ου Τάγματος, με τόν υπέροχο και αξέχαστο Λοχαγό μας, τόν αείμνηστο ήρωα Παναγιώτη Παπαντωνίου, προηγηθήκαμε, γιατί είμαστε οί πρώτοι που ετοιμαστήκαμε και ξεκινήσαμε από Πάτρα και πού φύγαμε για το μέτωπο. Περάσαμε τήν Άρτα και μετά τραβήξαμε αριστερά για τήν Πρέβεζα, ολόκληρο τό 3^ο Τάγμα πού ηγείτο ό άξιος και αγαπητός σέ όλους μας, Ταγματάρχης Καραλής. Φθάσαμε στό κάστρο τής Νικόπολης, μερικά χιλιόμετρα βορείως τής Πρεβέζης και στρίψαμε δεξιά , στήν οδική αρτηρία πού σήμερα συνδέει Πρέβεζα και Ηγουμενίτσα. Συνεχίσαμε πρός βορράν τήν πορεία μας και πλησιάσαμε τήν περιοχή Σουλίου και φθάσαμε και ανηφορίσαμε με τά λεωφορεία τό ύψωμα Μποντάρι, που χωρίζει τόν κάμπο τής Πρέβεζας από τήν κοιλάδα του Αχέρωντα ποταμού. Τα λεωφορεία στή σειρά μουγκρίζοντας στήν ανηφόρα στό Μποντάρι, αλλά φθάνοντας στήν κορυφή τού υψώματος, μερικοί ντόπιοι αγρότες μάς σταμάτησαν γιά να μάς ειδοποιήσουν ότι οί Ιταλικές προφυλακές είχαν προωθηθεί μέχρι τόν Αχέρωντα ποταμό, δηλαδή μέχρι το κάτω μέρος τού υψώματος, πού μόλις είχαμε φθάσει στήν κορυφή του, απο τήν μεριά τής Πρέβεζας, από όπου προερχόμαστε προωθούμενοι.

Είχαν λοιπόν τά φασιστάκια τού Ντούτσε φθάσει τόσο βαθειά μέσα στήν Ελλάδα? Ναι, δέν έχασαν καιρό. Αμέσως, επι τόπου, σύσκεψη τών Αξιωματικών τού Τάγματος, πού είχε διαταγή να σπεύσει νά τούς σταματήσει. Απεφασίσθει αμέσως να εγκαταλειφθούν τά λεωφορεία και το Τάγμα να αναπτυχθεί για μάχη και να κατηφορίσει για να συναντήσει τόν επερχόμενο εχθρό. Ήταν νωρίς τό απόγευμα. Αναπτυχθήκαμε και κατηφορίσαμε. Τα φασιστάκια εν τω μεταξύ είχαν φθάσει στούς πρόποδες τού υψώματος πού κατηφορίζαμε και στο χωριό Καναλάκι καί είχαν καταλάβει τό χωριό και τήν εκεί γέφυρα τού Αχέρωντα ποταμού. Εμείς, μέ κάλυψη τήν πυκνή βλάστηση , πλησιάσαμε μέχρι 200 μέτρα τούς Ιταλούς, οπότε οι Ιταλοί περιορίστηκαν με ψευτο οχύρωση στήν βορεινή πλευρά τής γέφυρας και στο χωριό Καναλάκι, αλλά εν τω μεταξύ νύχτωσε. Αρχίσαμε πυκνά πυρά εναντίον τους, χωρίς να πέρνουμε καμία απάντηση. Και η νύχτα πέρασε ήσυχη. Ξημέρωσε και ετοιμαστήκαμε για επίθεση, μα..............άν τούς είδατε εσείς, άλλο τόσο τούς είδαμε και εμείς. Ήταν φαίνεται μικρό προωθημένο τμήμα ανιχνευτών και μάς χάρισαν τήν γέφυρα, το Καναλάκι και τό δρόμο πρός βορράν.

Έτσι ξεκινήσαμε τήν πορεία, κυνηγώντας τους σε κανονική ανάπτυξη και συνεχώς με προφύλαξη. Δέν είχαμε άλλη επαφή μαζί τους όσο και εάν το επιδιώξαμε. Ο καλός μας Ταγματάρχης, με το άλογο του γύριζε απο διμοιρία σε διμοιρία όπως προχωρούσαμε, ρωτώντας μας. «βλέπετε τίποτα παιδιά?»... «τίποτα κύριε Ταγματάρχα.» Ξανανύχτωσε. Καί τήν άλλη ημέρα πορεία σε ανάπτυξη. Ξανανύχτωσε πάλι, κι ύστερα συνέχεια προσεκτική πορεία, όταν τό απόγευμα τής επόμενης, αφού περάσαμε τήν μονή Θεολόγου και από το χωρίο Μαργαρίτη και οδεύοντας πρός Μαζαρακιά, περνούσαμε ένα απέραντο λιοστάσι και καθώς είμαστε κατάκοποι ήρθε διαταγή για μιά στάση και ανάσα. Ήταν κοντά τρείς τό απόγευμα, καλή ημέρα και όλος ό Λόχος και τό Τάγμα μας σταματημένο για ξεκούραση στο λιοστάσι. Δέν πέρασαν παρά λίγα λεπτά και ακούσαμε πολλά αεροπλάνα πάνω από τό κεφάλι μας και αμέσως βόμβες, βόμβες, πολλές βόμβες για πολλή ώρα. Φαίνεται κάποιοι έκαναν σινιάλο στούς Ιταλούς και μάς πέτυχαν στόχο. Πάνω απο μιά ώρα βάστηξε ο βομβαρδισμός μας αυτός και πρίν σουρουπώσει ησυχάσαμε και αμέσως διαταγή να συνεχισθεί η πορεία.Ξεκινήσαμε, μα σε λίγο άρχισε να σκοτεινιάζει και σταματήσαμε για διανυκτέρευση. Ο βομβαρδισμός μας στή Μαζαρακιά μάς άφησε ευτυχώς με λίγους νεκρούς, αλλά με αρκετούς τραυματίες. Ξημερώνοντας, συνέχεια πολλή πορεία για τήν λήψη επαφής με τόν εχθρό. Πλησιάζαμε στήν Παραμυθιά. Οί αγρότες τής περιοχής μάς ειδοποίησαν «προσέχτε οι Ιταλοί μέ ιππικό είναι μέσα στήν Παραμυθιά». Οι αξιωματικοί μας, μάς έταξαν για μάχη στήν δυτική πλευρά τής Παραμυθιάς και έταξαν τά πολυβόλα τού τάγματος για βολή στό χωριό και στίς εξόδους πρός βορράν. Τότε, με τίς πρώτες ριπές, είδαμε τούς Ιταλούς να φεύγουν, άλλοι πεζοί, άλλοι με τ΄άλογα τους σε καλπασμό, από τήν βορεινή πλευρά. Μερικοί από τούς ιππείς, θές για να μήν δίνουν πολύ στόχο πάνω στ΄άλογο, θές γιατί εμπιστευόσαντε πιό πολύ τά δικά τους πόδια, ξεπέζευαν και όπου φύγει – φύγει. Σέ λιγότερο από μιά ώρα τό πανηγύρι τελείωσε και έτσι ανασυνταχθήκαμε και ξεκινήσαμε πάλι μέ στόχο μας τήν λήψη επαφής με τόν εχθρό. Μα πού νά τούς βρούμε, πού να τούς φθάσουμε, εκείνοι μέ τά άλογα και εμείς πεζοί.

Νυχτώσαμε πρίν φθάσουμε στό ποτάμι, τόν Καλαμά, στήν πορεία μας πρός βορράν, πρός τήν Αλβανική μεθώριο. Κάτι αγρότες μάς έδειξαν πού κοντά τό ποτάμι είχε ρηχά περάσματα και δέν δυσκολευτήκαμε να περάσουμε λίγο βρεγμένοι και να συνεχίσουμε τήν πορεία γιά επαφή με τόν εχθρό. Περάσαμε το χωριό Βρυσέλα, δυτικά από τίς Φιλιάτες και συνέχεια πορεία πρός τόν όρμο τής Σαγιάδας με κάνα δυό αψιμαχίες κοντά στήν Konispol, και φτάσαμε στήν πυκνοκρατούμενη από τούς Ιταλούς περιοχή. Τήν κάλυπταν τμήματα τής Μεραρχίας ΣΙΕΝΑ. Από δώ και μπρός οί μάχες ήταν καθημερινές, αλλά και η άμυνα τών Ιταλών επίμονη. Μάς βασάνιζε ή συνεχής βροχή και το βουνό Τσαμαντάς πού μάς δυσκόλευαν πολύ νά τούς απωθήσουμε. Ηταν νωρίς, ίσως ακόμη, αλλά μάς έφθασαν και τά χιόνια και οι εφοδιοπομπές μας αργούσαν. Έφευγαν από εμάς μετά τόν εφοδιασμό μας γιά να γυρίσουν πίσω στίς βάσεις ανεφοδιασμού, γιά νά μάς ξαναφέρουν σε δυό – τρείς μέρες πάλι εφόδια, αλλα εν τω μεταξύ εμείς προχωρούσαμε και οι ημιονηγοί εδυσκολεύοντο νά μάς ξαναβρούν και η πείνα μάς θέριζε. Σχεδόν κάθε μέρα, νωρίς η αργά, κάποια μάχη, σοβαρή η μικρότερη, αλλά συντηρούσαμε τήν επαφή με τόν εχθρό, πού τόν απωθούσαμε πιεστικά , επίμονα, αλλά πάντα θετικά, με ευτυχώς λίγους τραυματίες δικούς μας και πού και πού και κανένα νεκρό, αλλά πάντα με μερικούς φρατέλους αιχμαλώτους.

Ετσι με τήν επιμονή μας, φτάσαμε στά μέσα Δεκεμβρίου, όπου βρήκαμε μπροστά μας τόν κύριο όγκο τών Ιταλών δεσπόζοντος στό βασικό για τήν περιοχή έρεισμα του, που ήταν φυσικό και δυσπρόσιτο, ένα άριστα οργανωμένο οχυρό, πού μονάχα τό δίκαιο τού αδικημένου Έλληνα, τα παραδείγματα τών αιώνων τής ιστορίας μας και η ασύγκριτη λεβεντιά του, μπορούσαν να υπερπηδήσουν και νά δαμάσουν. Ήταν το οχυρό 613. Τό βουνό ΚΗΠΑΡΟ.

Αυτό το βουνό, το 613, κατέληγε στήν θάλασσα και προστάτευε τούς Αγίους Σαράντα και τήν Χειμάρα και τό φύλαγαν επανδρωμένα οχυρά με αποσπάσματα των δύο Ιταλικών Μεραρχιών τής 51^ης ΣΙΕΝΑ και τής 23^ης ΦΕΡΡΑΡΑ. Αυτός ήταν πλέον ο στόχος μας και ο στόχος τού 3^ου Τάγματός μας, τού 12^ου Συντάγματος Πεχικού τών Πατρών, τού οποίου τα άλλα Τάγματα , δεξιότερα (ανατολικότερα ) από εμάς, μαθαίναμε ότι είχαν περίφημη και επιτυχή δράση στό Πόγραδετς και στό Αργυρόκαστρο.

Στό δικό μας . το 3^ο Τάγμα, έλαχε ο κλήρος να ευθυγραμμιστούμε μαζι με τά άλλα τάγματα του Συνταγματός μας στα δεξιά μας. Μπροστά μας λοιπόν το βουνό 613, με την πρό αυτού πεδιάδα ΚΗΠΑΡΟ και το πέρασμα ΜΠΟΡΣΙ τού αμαξητού δρόμου πρός τούς Αγίους Σαράντα και τήν Χειμάρα. Οί Πατρινοί για να λάβουν μια εικόνα του τί ήταν το οχυρό αυτό, φθάνει να σταθούν στήν περιοχή τού Νέου νοσοκομείου του Ρίου, και να κοιτάξουν προς βορράν , να ιδούν τήν οροσειρά πού κατεβαίνει πρός την θάλασσα από το Καστρίτσι και Πλατάνι για να καταλάβουν. Από εδώ λοιπόν το 3^ο Τάγμα μας. Στο βουνό οχυρωμένοι οι φρατέλοι σε σειρά  10 – 15 οχυρών με πολυβόλα στην κορυφή και πίσω τους οι Αγιοι Σαράντα και η Χειμάρα.

Μέσα Δεκεμβρίου λοιπόν και εμείς με το πρόβλημα μας, το 613 στήν πορεία μας. Βρισκόμαστε ανεπτυγμένοι στήν κοιλάδα Κήπαρο, πρό του 613 και στίς 15 Δεκεμβρίου, πρώτη ημέρα ξεκινάει η επίθεση μέ προπαρασκευή πυροβολικού (μαζί τους και ο νέος Πατρινός Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Κωστάκης Θωμόπουλος ). Οι λόχοι μας , 7^ος και 8^ος , μπροστά και ο δικός μας 9^ος πίσω σε επίθεση σχηματισμού τριγώνου. Σκληρή μάχη όλη την πρώτη ημέρα, με τά πολυβόλα τών Ιταλών να θερίζουν απο το βουνό και τα Ιταλικά αεροπλάνα, καθέτου εφορμήσεως, τα τρομερα ΠΙΚΙΑΤΕΛΙ, από νωρίς να κάνουν συνεχείς επιθέσεις. Σουρούπωμα , με αποτέλεσμα μερικούς νεκρούς μας, περισσότερους τραυματίες και πολύ βασανισμένους λόχους, χωρίς αποτέλεσμα. Δεύτερη ημέρα , 16 Δεκεμβρίου. Καινούργιο ξεκίνημα, ίδιος σχηματισμός, ήρωες αξιωματικοί και φαντάροι, σκληροί αγώνες με μικρό αποτέλεσμα. Τα τμήματα μας , μαχόμενα, παρά τα πυρά  πυροβόλων και αεροπλάνων, κατόρθωσαν να σκαλώσουν μέχρι το 1/3 του βουνού μπροστά μας. Αποτέλεσμα ισχνό , μα κι άλλους τραυματίες και μερικούς νεκρούς μας. Σουρούπωσε, νύχτωσε. Τήν νύχτα οι αξιωματικοί μας, κοντά μας, όπως πάντα, και ο αξέχαστος, δικός μας ήρωας, ο λοχαγός μας Π.Παπαντωνίου, μας εμψυχώνει. «Παιδιά, δέν παίρνει άλλο. Τήν αυγή πρέπει να καθαρίσουμε τούς λογαριασμούς μας. Ο Θεός θα μάς βοηθήσει.» Και συμβουλές και παροτρύνσεις, και κουράγιο και ευχές να γυρίσουμε τήν Πρωτοχρονιά στα σπίτια μας.

Ξημέρωσε η Τρίτη ημέρα τής μάχης, η 17^η Δεκεμβρίου. Νωρίς – νωρίς και κουβεντιαστά, χωρίς φωνές και θόρυβο και χωρίς σουρτα- φερτα (είχαμε γίνει ένα με τό χώμα και σουρνώμαστε χάμω για να μην δίνουμε στόχο ) ανηφορίζαμε. Κατα τίς 10 το πρωί είχαμε φτάσει καμμία τρακοσαριά μέτρα μακρυά από το κεντρικό Ιταλικό πολυβολείο απέναντί μας, ήταν νομίζω, το 8^ο η το 9^ο από τήν θάλασσα αριστερά μας, όταν αίφνις πενήντα μέτρα μπροστά μου, βλέπω να σούρνεται στο χώμα ανηφορίζοντας ένας Ελληνας. Τόν πλησιάζω και του φωνάζω «συνάδελφε – συνάδελφε». Γυρίζει και μού απαντά «έλα κοντά». Πλησιάζω. Ηταν ο λόχαγός μας, Π. Παπαντωνίου. Φωνάζω και τούς διπλανούς μου γυρω – γυρω. Μαζί μέ αυτούς και τόν ήρωα μας από τον Πρέβεδο τόν αξέχαστο λεβέντη τόν Ντίνο Νίκα και άλλους δυό – τρείς και πλησιάζουμε πρός τον λοχαγό. Τα Ιταλικά πολυβολεία θέριζαν πάνω απο τα κεφάλια μας. Κοντοζυγώσαμε το λοχαγό, που μάς λέει. « Παιδιά, φτάσαμε αρκετά κοντά, η πετυχαίνουμε τώρα η θά μας φάνε τα κοράκια η θα πάμε στην Ιταλία αιχμάλωτοι.» και συνεχίζει « Εκεί που βρισκόμαστε είναι μια μεγάλη βραχόπετρα που μάς προστατεύει από τα Ιταλικά πολυβόλα. Εμείς δεν έχουμε πολυβόλο, ο οπλοπολυβολήτής μας τραυματίστηκε κι έμεινε πίσω. Θα περιμένετε ακίνητοι εδώ να πάω να βρώ πολυβόλο. Ακίνητοι εδώ.Ετσί» και φεύγει λέγοντας μας «έφτασα παιδιά». Περιμένοντας τήν επιστροφή τού λοχαγού , φοβόμαστε από τά πυρά τών Ιταλών, αλλά και του Ελληνικού ορειβατικού πυροβολικού, που χτυπούσε τά Ιταλικά πολυβολεία πιο πάνω από την δική μας θέση. Ο λοχαγός δέν άργησε. Εφυγε σουρνώμενος και γύρισε κοντά σε μιά ώρα, με ένα οπλοπολυβόλο ΧΟΤΣΚΙΣ, με επτά – οκτώ γεμιστήρες με σφαίρες και αφού πήρε ανάσα μάς λέει. «Εδώ που βρισκόμαστε μέ ένα άλμα πιάσαμε το στόχο μας. Εσείς μαζεύτε από γύρω σας τίς πιό μεγάλες πέτρες πού μπορείτε και να μού τίς δώσετε επάνω απο το βραχάκι δίπλα μου. Εγώ θα φτιάξω ένα ξερολίθι για προστασία μου και να χτυπήσω τούς Ιταλούς, ώστε να μπορέσετε να πηδήξετε μέσα.»

Χέρι – χέρι , μαζέψαμε πέτρες, τίς δώσαμε στο λοχαγό μας πάνω στο βραχάκι κι έφτιαξε το προστατευτικό ξερολίθι του. Όλα ήταν έτοιμα. Κατεβαίνει ο λοχαγός από τό οχυρό του και μάς λέει. «Παιδιά, εγώ με το πολυβόλο μου, θα χτυπάω το απέναντι μας οχυρό τών Ιταλών, ώστε αυτοί αν κτυπούν εσάς, η να μην μπορούν να σκοπεύσουν και να αστοχούν , η να λουφάζουν. Ετσι εσείς θα προχωρήσετε, και να τούς πλησιάσετε πολύ, και όταν θα είστε κοντά να τούς ρίξετε τίς χειροβομβίδες και να ορμήσετε επάνω τους. Ετοιμοι τώρα και ο Θεός μαζί σας.»

Αμέσως ανέβηκε στο βραχάκι του και προστατευόμενος απο τό ξερολίθι, άρχισε να κτυπά με καταιγιστικές ριπές τούς Ιταλούς στο πολυβολείο τους. Οι φρατέλοι λούφαζαν με τά πυρά τού λοχαγού και εμείς κάναμε αλματάκια φτάνοντας μέχρι 15 μέτρα, και από εκεί κατά τό πρόγραμμα, πετάξαμε μέσα στο πρόχειρο οχυρό τους 4-5 χειροβομβίδες, ενώ ο λοχαγός είχε παύσει να πυροβολεί. Λουφάζοντας οι Ιταλοί ο Ντίνος Νίκας με τήν ξιφολόγχη εφ΄όπλου, όρμησε και άλλοι τέσσαρες μαζί του δύο απο αριστερά και δύο από δεξιά , πιάνουμε τους Ιταλούς μέσα στό πολυβολέιο τους, δύο τραυματίες, δύο με ψηλά τα χέρια και τρείς το έσκασαν τρέχοντας πρός τα πίσω. Μαζέψαμε τα όπλα τους, τους στριμώξαμε με έναν ένοπλο στην γωνία και πήγε ένας να φωνάξει τον λοχαγό.

                                                                              "ΑΕΡΑ!!"

Παρά τήν επιτυχία μας και τήν χαρά μας, τι λαχτάρα και τι απελπισία μάς έπιασε αμέσως. Ο λοχαγός μας σκοτώθηκε, γύρισε και μάς είπε. Πάει ο ήρωας μας Παπαντωνίου. Πάνω στο βραχάκι που τόν βοηθήσαμε να ανέβει, για να μάς βοηθήσει με τήν βολή του. Εκεί έμεινε ο καλός μας, ο χρυσός μας λοχαγός Παναγιώτης Παπαντωνίου. Τόν βρήκε απο μακρυά και πλάγια θέση  μια ριπή. Χάθηκε ο Έλληνας, ο λοχαγός μας, και όλοι οι Έλληνες κάθε γενεάς θα του χρωστάμε αιώνια. Δέν θα σβήσει από τήν μνήμη μας. Ετσι από τήν στιγμή εκείνη, με τή τεράστια θυσία του λοχαγού μας, πού έδωσε τήν ζωή του γιά εμάς τούς απογόνους και γιά τήν δόξα τής Ελλάδας μας, κρατούσαμε στά χέρια μας το οχειρό τής Χειμάρας, το τρομερό ύψωμα 613 και τα σκλαβωμένα αδέλφια μας στούς Αγίους Σαράντα και στή Χειμάρα, ένοιωσαν πάλι ελεύθεροι. Δεν έχει λιγότερη αξία η λεβεντιά τού Ντίνου Νίκα, πού πρώτος πήδησε κατάστηθα στο προστατευτικό ξερολίθι, που ήταν το οχυρό τών Ιταλών. Αμέσως μετά, ένας απο εμάς, έπιασε το οπλοπολυβόλο πού έφερε ο λοχαγός και ένας άλλος που μπορούσε να χειριστεί το Ιταλικό πολυβόλο, τό έστησε και αυτό, τό ένα δεξιά και το άλλο αριστερά, για να κρατήσουμε το 613 και χτυπώντας τους στα διπλανά πολυβολεία, βλέπαμε τούς Ιταλούς που τα κρατούσαν να τα εγκαταλείπουν τρέχοντας πρός τα πίσω. Διώξαμε κι εμείς τούς δύο αιχμαλώτους πού είχαμε πιάσει στο οχυρό και τούς δώσαμε και πήραν μαζί , τούς δύο τραυματισμένους, γιατί δέν είχαμε λόγο  να τούς κρατάμε και μάς ήταν βάρος όλοι τους αυτή τήν στιγμή. Μάς εμπόδιζαν στήν σκέψη μας και στήν δουλειά μας. Σε λίγη ώρα, όπως ο χώρος μπρός από τό οχυρό μας πλέον ήταν για τούς επιτιθέμενους μιά απυρόβλητη ζώνη, έφτασαν κοντά μας  κι άλλοι Ελληνες στρατιώτες και ο καλός μας φίλος Γ.Τ. Κοντά τους και ένας Έλληνας σαλπιγκτής, με τό όπλο αναρτήσατε, αλλά και μέ τήν σάλπιγκα στά χέρια του. Τού λέμε του σαλπιγκτή «φίλε βάρα τό προχωρείτε – προχωρείτε» για να καταλάβουν οι δικοί μας ότι είχαμε πιάσει το οχυρό. Αμέσως με τό  ΤΑΤΑΤΑ – ΤΑΤΑΤΑ – ΤΑΤΑΤΑΤΑ μερικές φορές, ακούσαμε από κάτω το γνώριμό μας  «ΑΕΡΑ» αφού και τά δεξιά και τα αριστερά Ιταλικά πολυβολεία είχαν εγκαταληφθεί, και έτσι σε λίγο γέμισε η οροσειρά του 613 , στήν κορυφή της Ελληνικό τίμιο χακί. Ηταν περίπου πέντε η ώρα τό απόγευμα τής 17^ης Δεκεμβρίου 1940.

Ησυχάσαμε , να ξεκουραστούμε λίγο, να φάμε λίγη γαλέττα με σταφίδα και ωρίσαμε βάρδιες για να φυλάνε μήπως είχαμε καμία αντεπίθεση. Ευτυχώς ησυχία. Με βάρδιες κοιμόμαστε από τήν στιγμή που νύχτωσε μέχρι τά χαράματα, όταν κάποια στιγμή, οι σκοποί μάς ξύπνησαν γιατί βλέπανε να ανηφορίζουν πρός τό μέρος μας μερικές σκιές από τήν βορεινή πλευρά, πρός τήν Αλβανία. Ρίξαμε 2-3 ντουφεκιές για να ξυπνήσουν και τα δικά μας πλέον φυλάκια δεξιά και αριστερά. Οι σκιές κάθησαν κάτω και ακούσαμε μια φωνή που έμοιαζε γυναικεία «αδέλφια μην βαράτε, εμείς είμαστε Ελληνίδες , άοπλες γυναίκες». Με το δάχτυλο στην σκανδάλη περιμέναμε  λουφάζοντας. Πλησίασαν 4 γυναίκες. Η μία μάς λέει «Καλώς ήλθατε, σάς φέραμε φαί». Μάς έδωσαν νά φάμε, νομίζω ήταν φέτες ψωμί χοντροκομένες, ίσως ήταν τηγανισμένες, μά σίγουρα είχαν κάτι γλυκό επάνω τους, ίσως μέλι. Σε λίγα λεπτά, άφησαν σε εμάς ότι είχαν και βιάστηκαν να φύγουν, γιά να γυρίσουν πίσω πρίν ξημερώσει, για σιγουριά.

Αυτή είναι η Ελλάδα μας. Αυτοί είναι οι σκλάβοι, τα αδέλφια μας, τής Βορείου Ηπείρου. Και τώρα 50 χρόνια αργότερα, μετά το 613 τής Χειμάρας, άς ευχηθούμε όλοι, ώστε οι Μεγάλοι τής γής να βρούν τόν τρόπο να ζούν οι άνθρωποι ελεύθεροι. Ας ευχηθούμε και ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί, ώστε οι απόγονοι μας και οι νέες γενιές , τα παιδιά μας, να μήν ξαναζήσουν πιά άλλο 613. Αυτό το νούμερο άς μείνει για εμάς τούς παλαιότερους μια ανάμνηση , αλλά και σάν ένα ακόμα παράδειγμα του τί εννοεί ο Έλληνας όταν μιλάει για ελευθερία. Παράδειγμα μέσα στίς χιλάδες τών παραδειγμάτων τών χιλιετηρίδων τής ιστορίας μας.

Οι Αγιοι Σαράντα και η Χειμάρα ήταν πιά ελέυθερες. Οι φρατέλοι τίς εγκατέλειψαν αμέσως. Μάς τό είπαν οι γυναίκες πού μάς έφεραν τα φαγιά.

Δημήτριος Πλέσσας

Τήν όλη εικόνα τού θριάμβου τού 12^ου Συντάγματός Πεζικού τών Πατρών συμπληρώνει η κάτωθι Ημερήσια Διαταγή τού 12^ου Συντάγματος τής 17^ης Δεκεμβρίου 1940

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΔΙΑΤΑΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 17/12/1940

Αγαπημένοι μου Αξιωματικοί ,Υπαξιωματικοί και Στρατιώται.

Τήν στιγμήν κατά τήν οποίαν βλέπω να τελειώνη η γιγαντομαχία σας καί τόν εχθρόν περίτρομον να φεύγη διά νά σωθή, ή απορρίπτον τό όπλον νά υψώνει ικέτιδας τάς χείρας καί νά παραδίδεται είς εσάς, αισθάνομαι τήν υποχρέωσιν νά εκδώσω τήν τελαυταίαν διαταγήν μου από τό παρατηρητήριον, εκ τού οποίου διηύθυνα τόν αγώνα σας επί τρία συνεχή εικοσιτετράωρα. Πρέπει νά γνωρίζεται ότι ή τοποθεσία τήν οποίαν καταλάβατε, ήτο από τάς τοποθεσίας εκείνας, αί οποίαι χαρακτηρίζονται ώς απόρθητοι. Επίσης πρέπει να γνωρίζετε ότι ή μεμονωμένη επίθεσις υπό του Συντάγματος εναντίον τοιαύτης τοποθεσίας, άνευ συνδεδυασμένης ενεργείας μέ άλλα παραπλεύρως μαχόμενα Στρατεύματα , είναι κάτι τό οποίον δύναμαι να χαρακτηρίσω, ώς μοναδικόν φαινόμενον είς τήν Στρατιωτικήν ιστορίαν τού Πεζικού. Μόνον εσείς οί τίμιοι γενναίοι τού 12^ου Συντάγματος ήτο δυνατόν νά εκπορθήσετε μίαν τοιαύτην τοποθεσίαν και μόνο Ιταλικός στρατός ήτο βέβαιον ότι δέν θά ηδύνατο να τήν διατηρήση. Όταν διετάχθη νά εκτελέση τό Σύνταγμα τήν επιχείρησιν ταύτην, έμεινα εμβρόντητος, θεωρήσας ώς αδύνατον τό εγχείρημα. Επρόκειτο όμως περί επιβεβλημένης ανάγκης νά εξασφαλίση ή ανωτέρα Διοίκησις τήν ελευθέραν χρήσιν τής οδού πρός ΦΤΕΡΗΝ. Χωρίς νά προβάλω αντιρρήσεις έλαβον αποφάσεις, αποφάσεις αί οποίαι κυρίως εστηρίζοντο είς το ηθικόν σας, είς τήν θέλησίν σας νά μήν υποδουλωθή ή Έλληνική Πατρίς είς τούς Ιταλούς. Όπως σάς είπον καί άλλοτε υπεράνω όλων τών μηχανημάτων πυρός, υπεράνω πάσης οργανώσεως τού εδάφους, υπεράνω τής καταπληκτικής αριθμητικής υπεροχής πρό τής οποίας και εσείς ευρέθητε, υπάρχει μία άλλη δύναμις ανωτέρα, δύναμις καταπλήσσουσα, δύναμις παρασσύρουσα ώς θύελλα ορμητική πάσαν οιανδήποτε αντίστασιν , και εγώριζον ότι διέθετον έν τώ προσώπω πάντων Υμών, τήν δύναμιν ταύτη , ή οποία είναι τό ηθικόν, είναι ή ΘΕΛΗΣΙΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ.

Κατάπληκτος πρό τού μεγαλέιου τού ηρωισμού σας, σάς παρηκολούθησα μετά πολλών άλλων Αξιωματικών, εξαπολύοντας τήν θύελλαν τών εξορμήσεων σας κατά του εχθρού έν μέσω τών εξαπολυομένων υπό τών στοιχείων τής φύσεως σφοδροτάτων χιονοθυελλών.

Είμαι υπερήφανος ακούων πανταχόθεν επαίνους διά τόν υπεράνθρωπον άθλον, όν κατηγάγετε και μέ τό μέτωπον υψηλά, πανευτυχής, διότι σάς διοικώ, σάς καμαρώνω.

Καί τώρα συνερχόμενος από τήν μεγάλην συγκίνησιν, ήν ησθάνθην διά τόν θρίαμβον σας, αποκαλυπτόμενος κλίνω ευλαβώς τήν κεφαλήν φέρων τήν σκέψιν πρός τάς απορφανισθείσας οικογενείας των και φόρο τιμής, πρός το μέγεθος τής θυσίας των, χύνω τό πλέον Πατρικό δάκρυ επι τού τάφου των.

ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ ΧΑΡ.

ΑΝΤ/ΧΗΣ ΠΕΖΙΚΟΥ

Πολυβόλο Χοτσκις

Πικιατέλι τα ιταλικά Στούκας