"Λεωφορείον ο Πόθος" του Ηλία Καζάν (A Streetcar Named Desire - 1951)

του Κώστα Νταλιάνη

Η Μπλανς έχει χάσει από την εφορία την οικογενειακή περιουσία της και την καλή φήμη της και αναζητεί τη λήθη και την απομόνωση. Φτάνει στη Νέα Ορλεάνη, για να ζήσει στο στενόχωρο και ασφυκτικό διαμέρισμα της εγκύου αδελφής της Στέλλας και του αγροίκου κουνιάδου της Στάνλεϊ. Ο Στάνλεϊ πιστεύει, αρχικά, ότι η Μπλανς κρύβει μια μυθική κληρονομιά, στη συνέχεια, έλκεται από αυτή τη νευρωτική γυναίκα και προσκολλάται στη φινέτσα και τις αυταπάτες της. Οι τελευταίες ελπίδες της Μπλανς καταστρέφονται βάναυσα από τη συμπεριφορά του Στάνλεϊ και η ηρωίδα βυθίζεται στην ψύχωση.

«Πάντα εξαρτώμαι από την καλοσύνη των ξένων», εκμυστηρεύεται αινιγματικά η πρωταγωνίστρια Μπλανς Ντυμπουά. Αν και το θεατρικό έργο του Τενεσί Γουίλιαμς ήταν αφιερωμένο στον απεγνωσμένο, ποιητικό ηρωισμό της Μπλανς, ο άξεστος, ζωώδης ανδρισμός του Μάρλον Μπράντο (σε αντίθεση με την ευαίσθητη, χλωμή ομορφιά της Βίβιαν Λι) κυριάρχησε στην μεγάλη οθόνη.

Ο μελαγχολικός νατουραλισμός, η γήινη σεξουαλικότητα και οι κραυγές του Μπράντο δίπλα στην Τζέσικα Τάντυ (που υποδυόταν την Μπλανς στην θεατρική παράσταση στο Μπροντγουέι) συγκλόνισαν το κοινό τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Το να ερμηνεύσει κανείς τον ρόλο του Στάνλεϊ Κοβάλσκι παραμένει έκτοτε ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα.

Είναι ειρωνικό το ότι η κινηματογραφική εκδοχή του Καζάν -το σενάριο της οποίας ήταν και πάλι του Γουίλιαμς- κέρδισε τρία από τα τέσσερα όσκαρ ερμηνείας. Η Λι, η οποία είχε υποδυθεί την Μπλανς και στο “Γουέστ Έντ” του Λονδίνου σε σκηνοθεσία του συζύγου της Σερ Λώρενς Ολίβιε, κέρδισε το όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου. Όσκαρ κέρδισαν και οι δευτεραγωνιστές Κιμ Χάντερ και Καρλ Μάλντεν.

Όμως, ο Μπράντο ηττήθηκε από τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, για τον ρόλο του τελευταίου στην ταινία «Η βασίλισσα της Αφρικής» (ο Μπόγκαρτ, την προηγούμενη χρονιά δεν είχε καν προταθεί για όσκαρ στην καλύτερη ερμηνεία της καριέρας του στο «In a lonely place», αποδεικνύοντας, ότι τα όσκαρ δίνονται με κύριο γνώμονα το κλείσιμο “ανοιχτών λογαριασμών”).

Ωστόσο, η ερμηνεία του Μπράντο στο «Λεωφορείον ο πόθος» τον κατέστησε έναν από τους καλύτερους σύγχρονους ηθοποιούς, τον διασημότερο και πιο σημαντικό από τους μαθητές της “Μεθόδου” του “Actors studio”. Καμιά ερμηνεία δεν επηρέασε τόσο αποφασιστικά την σύγχρονη κινηματογραφική υποκριτική όσο αυτή: Πριν από αυτήν, υπήρχε ανέκαθεν μια εγκράτεια στις ερμηνείες των αμερικάνικων ταινιών. Οι ηθοποιοί έδειχναν βίαια συναισθήματα, αλλά πάντα αισθανόσουν μια σεμνότητα, που τους απέτρεπε από το να επιδείξουν τα συναισθήματά τους με έναν ακατέργαστο και γυμνό τρόπο. Ο Μπράντο διαφοροποιήθηκε και μέσα σε λίγα χρόνια το ερμηνευτικό του στυλ κυριάρχησε στους ηθοποιούς του Χόλυγουντ, από τον Μοντγκόμερι Κλιφτ και τον Τζέημς Ντιν, ως τον Τζακ Νίκολσον και τον Σον Πεν.

Οι ηθοποιοί της “Μεθόδου”, με πρώτο και καλύτερο τον Μπράντο, ανέκαθεν υποστήριζαν, ότι το στυλ τους ήταν το μέσο για να κατακτήσουν τον ρεαλισμό στην ερμηνεία τους, αλλά η “Μέθοδος” οδηγούσε στον υπερ-ρεαλισμό, σε μια έντονη συναισθηματική κατάσταση, την οποία ελάχιστοι πραγματικοί άνθρωποι θα μπορούσαν να διατηρήσουν για μεγάλο διάστημα ή πειστικά. Ο Μπράντο, ως Κοβάλσκι, καπνίζει και πίνει χωρίς μέτρο, φορά ένα σκισμένο t-shirt, που αποκαλύπτει τους μυς και τον ιδρώτα του, δεν έχει τους καλούς τρόπους, τους οποίος οι ταινίες της εποχής τους θεωρούσαν δεδομένους, είναι έτοιμος ανά πάσα στιγμή για καβγά ή έρωτα… και συγχρόνως, διαθέτει την χάρη ενός αιλουροειδούς στις κινήσεις του.

Αν και το «Λεωφορείον ο πόθος» ήταν η έβδομη ταινία του Καζάν, είναι περισσότερο θεατρική παρά κινηματογραφική. Ο Καζάν, ο οποίος ήταν συνιδρυτής του “Actors studio” το 1947 και ακόμα διέθετε κύρος στο αμερικάνικο θέατρο, δεν ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για  τις οπτικές δυνατότητες του κινηματογράφου. Η εξαιρετική ασπρόμαυρη φωτογραφία, όμως, και το περιορισμένο, κλειστοφοβικό σκηνικό, δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα για να ζωντανέψουν οι ήρωες του Τ.Γουίλιαμς.

Η δύναμή της ταινίας έγκειται, κυρίως, στις ερμηνείες, ιδιαίτερα στη συναρπαστική ερμηνευτική  μάχη ανάμεσα στη σπαρακτική, αιθέρια, κλασσική, θεατρική Λι και τον εκρηκτικό, ενστικτώδη Μπράντο. Οι δυο τους διαφέρουν τόσο στις ερμηνευτικές τους προσεγγίσεις, όσο η Μπλανς με τον Στάνλεϊ στο χαρακτήρα.

Όταν το «Λεωφορείον ο πόθος» βγήκε στο σινεμά, πυροδότησε θύελλα αντιδράσεων. Οι πολέμιοί του το κατηγορούσαν ως ανήθικο, παρακμιακό, αισχρό και αμαρτωλό. Και όλα αυτά, ενώ προηγουμένως είχαν γίνει σημαντικές περικοπές από την “Γουόρνερ Μπράδερς”, παρά τις αντιρρήσεις του σκηνοθέτη Καζάν. Το λογοκριμένο υλικό, που θεωρείτο χαμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα, βρέθηκε και προστέθηκε στην αποκαταστημένη βερσιόν της ταινίας, που βγήκε το 1993. Ανάμεσα στις περικοπές του 1951, ήταν ένας διάλογος, που υπονοούσε, ότι η Μπλανς ήταν νυμφομανής με αδυναμία στα νεαρά αγόρια, καθώς και η σκηνή, όπου η Μπλανς αποκάλυπτε, ότι ο νεαρός άντρας της, αυτοκτόνησε, επειδή ήταν ομοφυλόφιλος.