"Οι Σύντροφοι": Αλληλοσπαραγμός ερωτευμένων σε μια αρένα σύγκρουσης

Ένα άπαικτο κείμενο του Στρίντμπεργκ με έναν “χορό” που ζητωκραυγάζει από ψηλά, διψασμένος για βία και δράση, ενώ οι μονομάχοι αναρωτιούνται αν τελικά είναι “Σύντροφοι;”

Από τον Κώστα Νταλιάνη και την Ηρώ Μητρούτσικου

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Ο Άξελ και η Μπέρτα είναι ένα ερωτευμένο ζευγάρι Σουηδών ζωγράφων, που ζουν στην πρωτεύουσα της τέχνης, το Παρίσι. Εκείνος, πιο φτασμένος, λειτουργεί και σαν μέντορας της Μπέρτα, η οποία τώρα δοκιμάζει τις δυνάμεις και το ταλέντο της στον κόσμο των εικαστικών. Η, φαινομενικά, ήρεμη καθημερινότητά τους διαταράσσεται, όταν αναγγέλλεται από την “Ανωτέρα Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων” διαγωνισμός ζωγραφικής και τότε αναδύονται κρυμμένες συμπεριφορές…

Ο Άξελ, στο παρελθόν, έχει κερδίσει σε αυτόν τον διαγωνισμό το πρώτο βραβείο εις διπλούν και δεν ενδιαφέρεται να συμμετάσχει ξανά. Η Μπέρτα, όμως, τώρα, είναι αποφασισμένη να πάρει κι αυτή μέρος και να ξεσκεπάσει την σαθρή, όπως πιστεύει, κριτική επιτροπή. Έτσι, πιέζει τον Άξελ να καταθέσουν και οι δύο έργα τους στον διαγωνισμό, προτείνοντας, συγχρόνως, να βάλουν την υπογραφή τους ο ένας κάτω από τον πίνακα που φιλοτέχνησε ο άλλος, ώστε να αποδειχθεί ότι τα βραβεία δίνονται βάσει της υπογραφής του καλλιτέχνη, κι όχι λόγω της καλλιτεχνικής αξίας του πίνακα.

Η αρχετυπική σύγκρουση του αρσενικού με το θηλυκό, το αβυσσαλέο μίσος που χωρίζει τα δύο φύλα και τα έχουμε δει στα περισσότερα έργα του συγγραφέα (είτε πρόκειται για την Τζουλί και τον υπηρέτη Ζαν στο «Δεσποινίς Τζουλί», είτε για την αδίστακτη Λάουρα και τον Ίλαρχο στον «Πατέρα»), επαναλαμβάνονται κι εδώ.

Το έργο «Σύντροφοι» (1886), εξάλλου, αποτελεί τη συνέχεια του «Πατέρα» καμιά δεκαετία μετά. Η κόρη του Πατέρα -για της οποίας τις σπουδές διαφωνούσαν πατέρας και μητέρα- μεγαλώνει, γίνεται αυτό που θέλει η μητέρα της, δηλαδή καλλιτέχνης, και παντρεύεται έναν καλλιτέχνη και, μάλιστα, μεγαλύτερό της.

Το αρσενικό και το θηλυκό, στη δραματουργία του Στρίντμπεργκ, είναι σαν να ανήκουν σε αντίπαλα στρατόπεδα, είναι εξ’ ορισμού εχθροί, διαφέρουν τόσο σαν να κατάγονται από άλλο πλανήτη, είναι μονομάχοι μέχρι θανάτου και ποτέ σύντροφοι τρυφεροί ή ανεκτικοί. Ίσως μονό στις αρχές της σχέσης, πριν βγάλουν τα προσωπεία. Το θηλυκό, συνήθως, κατά τον Στρίντμπεργκ, είναι κατώτερο και πιο ύπουλο (καταφεύγοντας συχνά σε ραδιουργίες), το αρσενικό απόλυτο και διαυγές στις προθέσεις του. Το αποτέλεσμα είναι σκοτεινό και δυσοίωνο. Όλοι, στο τέλος, είναι χαμένοι και μετανοούντες (ίσως). Η ρήξη είναι βέβαιη και τελεσίδικη. Το οικοδόμημα, που γκρεμίστηκε, θα μείνει για πάντα ερείπιο.

Για αυτή την αιώνια σύγκρουση στα έργα του, ο Στρίντμπεργκ πεθαίνοντας είπε: «Δεν υπάρχει τίποτα το προσωπικό», σαν να ήθελε να πει, ότι επιχείρησε να μιλήσει για το όλον δια του μέρους.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

Οι «Σύντροφοι;» (1888), είναι το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας, που άνοιξε με τον «Πατέρα» (1887) και έκλεισε με την «Δεσποινίς Τζούλια» (1888). Δηκτικό έργο, με αρκετές δόσεις χιούμορ, γκροτέσκους δεύτερους ρόλους και πλοκή που εξελίσσεται απρόοπτα, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον, μέχρι το τελευταίο λεπτό, με τις ανατροπές της. Οι διάλογοι γρήγοροι, κοφτοί, έξυπνοι, συναισθηματικά φορτισμένοι, τόσο λυσσαλέοι και, συγχρόνως, γνήσιοι, που είναι αδύνατον να μην φανταστείς, ότι προέρχονται από τα βιώματα του Σουηδού συγγραφέα.

Ο Στρίντμπεργκ είχε χαρακτηρίσει το έργο αυτό ως κωμωδία, κάτι που θα φάνταζε ακατανόητο σε κάποιον που δεν έχει διαβάσει ή δει άλλο έργο του συγγραφέα. Πρόκειται για ένα δράμα με ενκιβωτισμένες ελαφρά κωμικές σκηνές. Αυτές οι κωμικές σκηνές δεν είναι τόσο διαχωρισμένες, όπως στον Σαίξπηρ, ο οποίος δεν παρέλειπε να βάζει δυο-τρεις κωμικές σκηνές στα δράματά του («Άμλετ», «Μάκμπεθ» κτλ).

Ωστόσο το μπέρδεμα κωμικών και τραγικών στοιχείων έκανε τους σκηνοθέτες να προτιμούν τα πιο μεγαλειώδη και καθαρά δράματα του συγγραφέα. Έτσι οι «Σύντροφοι», έργο 130 χρόνων δεν έχει ξαναπαρασταθεί στην Ελλάδα-με εξαίρεση μια ημιερασιτεχνική παράσταση στην Θεσσαλονίκη.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ:

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Νίκος Καμτσής, με την διασκευή του πάνω στο έργο, κατάφερε να δημιουργήσει την κατάλληλη ατμόσφαιρα και να αποδώσει εύστοχα το υπόγειο χιούμορ του κειμένου με τις λεπτές αποχρώσεις του, τονίζοντας τα διαχρονικά του στοιχεία και αφαιρώντας τα παρωχημένα.

Ο σκηνικός χώρος του «Τόπος Αλλού» διαμορφωμένος επιβλητικά, αλλά λιτά, προσέδωσε μια διαχρονικότητα στα διαδραματιζόμενα. Ευρηματική η χρήση κλιμάκων επί σκηνής, που ζωντάνεψαν τη σκηνική δράση (συνεχές ανεβοκατέβασμα των ηθοποιών καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης), όπως και η μετατροπή της σκηνής σε μια «αρένα» συγκρούσεων, με τους δεύτερους ρόλους ως «θεατές» τριγύρω στις κερκίδες της αρένας (εν είδη χορού, με καταπληκτικά φωνητικά) και τους δυο «μονομάχους», το ζευγάρι των ζωγράφων, κάτω, στη μέση να αλληλοσπαράσσονται. 

Η μουσική του Χρήστου Ξενάκη μινιμαλιστική και εμπνευσμένη, ενίσχυσε το συναίσθημα. Οι φωτισμοί του Νίκου Καμτσή, ατμοσφαιρικοί. Τα κοστούμια της Μίκα Πανάγου, κυρίως ασπρόμαυρα, με πινελιές χρυσού και κόκκινου, καλόγουστα και χαρακτηριστικά για τους ρόλους (εύστοχο το ανδροπρεπές ντύσιμο της Άμπελ, σε αντίθεση με το ρομαντικό και σέξι της Μπέρτα. Μαύρο και ευθυτενές κοστούμι του μόνου σοβαρού ρόλου, του γιατρού, ενώ το λευκό φόρεμα της διπρόσωπης δεσποινίδος παραπέμπει από μπροστά σε ρομαντισμό ενώ από πίσω σε φτερά διαβόλου), αναφέρονται σε μια άχρονη εποχή, παραπέμποντας ίσως 100 χρόνια πριν (παρότι το έργο είναι γραμμένο 130 χρόνια πριν αλλά το θέμα του είναι διαχρονικό).

 Οι στιλιζαρισμένες ερμηνείες και η περιγραφική, εξπρεσιονιστική κινησιολογία ανέδειξαν ορθώς το «υπό-κείμενο» του στρινμπεργκικού έργου.

Η διανομή ήταν απολύτως ταιριαστή και οι ηθοποιοί εναρμονισμένοι στο σκηνοθετικό όραμα. Καταπληκτική η Ειρήνη Μπαλτά στο ρόλο της διαβολικά φιλόδοξης Μπέρτας. Ορθώς τόνισε τις ανθρώπινες πλευρές αυτού του ανώριμου πλάσματος, τις εξάρσεις μεγαλομανίας της και τις στιγμές της μεταμέλειας ή αδυναμίας της, δίνοντας, έτσι, μεγαλύτερο βάθος στο υποδυόμενο πρόσωπο. Διήνυσε την απόσταση, που επιβάλλει ο χαρακτήρας (από τις κωμικές, σαρκαστικές σπόντες στην ειρωνεία και από εκεί στην απόλυτη σαρκοφαγική επίθεση) με αρκετά επιδέξιο τρόπο. Η Μαρκέλλα Στάμου καυστική και στιλάτη στο ρόλο της φεμινίστριας “φίλης”, που ανάβει το φυτίλι στο ζευγάρι, ενώ ο Αγ. Αλεξίου σωστός με κάποιες υπερβολές στο φινάλε. Η ηθοποιός και σοπράνο Μυρσίνη Μορέλλι υποδύεται χαριτωμένα τον νεαρότερο, αλλά και διαβολικότερο, ρόλο του έργου, ενώ μας εκπλήσσει το βλέμμα της και οι φωνητικές της ικανότητες. Κωμικός, με χαρακτηριστικό γέλιο και χωρίς υπερβολές, στον ρόλο του γκέη-ψυχή της παρέας, ο Νίκος Καραστέργιος. Η Ασημένια Παπαδοπούλου και η Αλεξ.Χαραλαμπίδου ως “περίεργες”, μεσήλικες κυρίες, ήταν αρκούντως εκφραστικές, ενώ ο Ανδρέας Παπαγιαννάκης στον ρόλο του σοβαρού γιατρού Εστερμαρκ ρεαλιστικός. Παρόλα αυτά, όλοι οι δευτερεύοντες ρόλοι αγγίζουν το γκροτέσκο ακριβώς όπως πρέπει.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:

Μια παράσταση που βάζει τον θεατή σε προβληματισμό και σκέψεις, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες εικόνες, τις εμπειρίες του και τα (όποια) πάθη του και τον ωθεί σε ένα συναρπαστικό -ενίοτε επώδυνο- ψυχολογικό ταξίδι (πιο δύσκολο για τις γυναίκες που διαφωνούν με την στάση της Μπέρτα), όπου μέσα από τη συμπάθεια, την ταύτιση και την αποστασιοποίηση φεύγει, εν τέλει, από το θέατρο επιστρέφοντας στα οικεία προβλήματα του με διαφορετική ματιά.

ΥΓ. Η υπόθεση διαδραματίζεται στο Παρίσι. Τραγική ειρωνεία ότι κάποιες φράσεις του στυλ «θα καεί όλο το Παρίσι.....», προσλαμβάνουν μια διαφορετική έννοια, λόγω της επικαιρότητας.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:

Ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912) ήταν πολυγραφότατος Σουηδός συγγραφέας και δραματουργός, πατέρας -κατά τον Ευγένιο Ο’ Νήλ- του σύγχρονου θεάτρου. Δύσκολη παιδική ηλικία, παράφορη φύση, αστάθεια, οργισμένος ατομικισμός και διαρκής αναζήτηση του απόλυτου χαρακτηρίζουν τον Στρίντμπεργκ, αλλά και τα πρόσωπα των έργων του.

Ποτέ δεν κατάφερε να ξεπεράσει ότι ήταν ο «γιος της δούλας». Η μητέρα του ήταν υπηρέτρια, που έμεινε έγκυος από τον γιο της οικογένειας και εκείνος την παντρεύτηκε. Αυτό δεν κατάφερε να το αποδεχτεί ποτέ ο Αύγουστος. Τα άσχημα βιώματα από τις γυναικείες φιγούρες συνεχιστήκαν με τον θάνατο της μητέρας του (από φυματίωση στα δεκατρία χρόνια του και ο πατέρας του παντρεύτηκε πάλι την υπηρέτρια, την γκουβερνάντα τους, η οποία άρχισε να φέρεται άσχημα στα παιδιά), αλλά και με τους τρεις αδιέξοδους γάμους του.

Η σκέψη του, επηρεασμένη από τον Kierkegaard, τον Nietzsche, τον Rousseau και τον Fourier, τον οδηγεί πέραν του ρομαντισμού, στον αθεϊσμό και τον μυστικισμό. Δεινός ερμηνευτής της συμπεριφοράς των ανθρώπων και των μυστηρίων του υποσυνείδητου, περνάει με θαυμαστή ευχέρεια από τον πιο σκληρό νατουραλισμό στον πλέον αέρινο συμβολισμό. Καταγγέλλει τον θρίαμβο της βίας στις διαπροσωπικές σχέσεις και την αδυναμία επικοινωνίας του ενός με τον άλλο, όσο και του ενός με τους πολλούς, έχοντας ο ίδιος φτάσει στα πρόθυρα της τρέλας, ύστερα από τις οδυνηρές αποτυχίες των τριών γάμων του.

Ο αριθμός τρία σηματοδοτεί και το έργο του, που διαιρείται σε ισάριθμες περιόδους. Η νατουραλιστική περίοδος σημαδεύεται με επιρροές από τον Valles και τον Zola και περιλαμβάνει έργα όπως: «Το κόκκινο δωμάτιο» (μυθιστόρημα που προκάλεσε κοινωνικό σκάνδαλο), τα τρία θεατρικά «Ο πατέρας» (πιθανώς νατουραλιστική παραλλαγή του κλασικού μύθου του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας), «Δεσποινίς Τζουλί» και «Οι δανειστές», οι σουηδικές ιστορικές τραγωδίες «Ο κύριος Ούλοφ», «Γουσταύος Βάσα» και «Γουσταύος Αδόλφος» και, τέλος, το δράμα «Ο χορός του θανάτου».

Ακολουθεί η περίοδος του μυστικισμού, ενός γαληνεμένου μυστικισμού, εμπνευσμένου από τον θεόσοφο Swedenborg («Ονειρόδραμα» 1902). Η τρίτη περίοδος φωτίζεται από ένα διαυγές ουμανιστικό φως χάρη στο “Intima Teatern” (1907), ένα μικρό θέατρο, το οποίο ο ίδιος ο Στρίντμπεργκ δημιουργεί και διευθύνει, για να παρουσιάσει εκεί την «Καταιγίδα», τον «Πελεκάνο», τη «Σονάτα των φαντασμάτων», έργα δωματίου διαποτισμένα με σκληρότητα και απόγνωση.

«ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ;»
Συντελεστές: 
Συγγραφέας: Αύγουστος Στρίντμπεργκ
Μετάφραση-Διασκευή κειμένου-Σκηνοθεσία: Νίκος Καμτσής
Κοστούμια: Μίκα Πανάγου
Μουσική: Χρήστος Ξενάκης
Επιμέλεια κίνησης: Μαριάνα Βασιλάτου
Φωτισμοί: Νίκος Καμτσής
Παίζουν: Ειρήνη Μπαλτά, Αγησίλαος Αλεξίου, Νίκος Καραστέργιος, Μυρσίνη Μορέλλι, Ανδρέας Παπαγιαννάκης, Ασημένια Παπαδοπούλου, Μαρκέλλα Στάμου, Αλεξάνδρα Χαραλαμπίδου

Θέατρο “Τόπος Αλλού”
Κεφαλληνίας 17 & Κυκλάδων,
Κυψέλη, ΑΘΗΝΑ
τηλ.: 210 86 56 004
Παρασκευή & Σάββατο στις 21:00 
Κυριακή στις 19:30

Εισιτήρια: 15€, 10€, 8€, ειδικές τιμές για γκρουπ

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά

σελίδα στο facebook: https://www.facebook.com/events/433305220200381/